آزمایش ژنتیک بررسی جهش های بتا تالاسمی

تالاسمی گروهی از اختلالات خونی ارثی با توارث اتوزوم مغلوب است که با کاهش یا عدم تولید هموگلوبین همراه بوده و کم خونی خفیف تا شدید را ایجاد می کند. این بیماری شایع ترین بیماري هاي ارثی تک ژنی در سراسر جهان بوده و بیشتر در سواحل مدیترانه ای، آسیای میانه، شبه قاره هند و آسیای جنوب شرقی شیوع دارد.. در ایران نیز این بیماری شیوع به نسبت بالايی دارد.

هموگلوبین، پروتئینی است متشکل از چهار زیر واحد (دو زیرواحد آلفا و دو زیر واحد بتا) و هر زیر واحد دارای یک مولکول حلقه ای (هم) حاوی اتم آهن بوده که در گلبول های قرمز خون نقش حمل و نقل اکسیژن را برعهده دارند. بسته به نوع زنجیره درگیر، تالاسمی به انواع آلفا، بتا و غیره تقسیم می شود.

بتاتالاسمي (beta; تالاسمی)، در نتیجه حضور جهش های مختلف در ژن بتاگلوبین (beta; گلوبین) به وجود آمده و منجر به کاهش (+beta;) و یا عدم تولید (◦beta; ) زنجیره بتاگلوبین می شود. انواع این بیماری بدین شرح می باشد:

بتا تالاسمی مینور و یا Trait: در این نوع تالاسمی کمبود پروتئین beta; گلوبین به حدی نیست که عملکرد هموگلوبین ها را تحت تاثیر قرار دهد. این افراد دچار کم خونی خفیف (آنمی هیپوکروم میکروسیتیک) هستند که معمولا با فقر آهن اشتباه گرفته می شود. از لحاظ ژنتیکی، فرد یک ژن سالم و یک ژن جهش یافته beta; گلوبین را داشته و تنها ناقل می باشد.

بتا تالاسمی بینابینی: در این نوع تالاسمی فرد دچار کم خونی نسبتا شدید می شود. علائمی مثل، بزرگی طحال و بدفرمی استخوان ها از نشانه های این نوع تالاسمی است. در این نوع تالاسمی فرد نیاز به تزریق خون به طور دوره ای دارد.

بتا تالاسمی ماژور (◦beta; ): شدیدترین نوع تالاسمی بتا بوده که گاهی منجر به مرگ بیمار می شود. این نوع تالاسمی در طفولیت (۶ ماه اول زندگی) شروع می شود و علاوه بر انتقال خون به طور منظم، نیاز به مراقبت های طبی فراوانی دارد. تزریق خون در این بیماری منجربه افزایش آهن در بافتهای مختلف و آسیب به آنها می شود. فعالیت جبرانی مغز استخوان به علت کم خونی، منجربه تغییر شکل استخوانهای صورت و جمجمه می گردد. سایر عوارض شامل تاخیر در بلوغ، کم کاری تیروئید، پوکی استخوان و آریتمی قلبی می باشد.. افراد مبتلا معمولا در نوجوانی و جوانی به دلیل عوارض بیماری فوت می کنند. استفاده از داروهای شلاته کننده آهن مانند Desferrioxamine تا حدودی منجر به افزایش طول عمر بیمار شده است.

فرد مبتلا به تالاسمی ماژور یک ژن بیماری را از پدر و ژن دیگر بیماری را از مادر به ارث برده است. وراثت این بیماری به صورت اتوزومال مغلوب است و در نتیجه در هر بار بارداری والدین ناقل به احتمال ۲۵ درصد ممکن است صاحب فرزند بیمار 75 درصد فرزند سالم شوند.

درمان بیماران بتا تالاسمی، پیوند سلول های بنیادی از یک دهنده سالم می باشد. ژن درمانی برای این بیماری دور از ذهن نیست.

تشخیص قبل از تولد و یا برنامه پیش گیری قبل از ازدواج از روش های موثر در کاهش تولد کودکان مبتلا به تالاسمی است که در حال حاضر در کشور ما نیز اجرا میگردد. آزمایش های غربالگری شامل موارد زیر می باشد:

در بررسی ژنتیکی بیماری بتا تالاسمی، در ابتدا توالی یابی ژن HBB صورت می گیرد. در صورت عدم دستبابی به ژنوتیپ مورد نظر، حذف و اضافه های این ژن مورد بررسی قرار می گیرد. اگرچه حذفهای ژن beta; گلوبین در بیماری بتا تالاسمی نادر است و عمدتا جهش ها به صورت نقطه ای بوده از طریق تعیین توالی این ژن مشخص می شود.

کلمات کلیدی: تالاسمی، بتا تالاسمی، بیماری خونی ارثی، ژن HBB، بتا گلوبین، beta; گلوبین